Dionizos to bóg płodności, dzikiej natury, winnej latorośli i wina, reprezentujący jego upajający i dobroczynny wpływ.
Najpierw przedstawiany jest jako brodaty mężczyzna, później jako nagi młodzieniec z wieńcem na głowie, pucharem i tyrsem, na rydwanie zaprzężonym w pantery.
Jego matką jest śmiertelniczka Semele, córka Kadmosa (założyciela i króla Teb), a ojcem Zeus. Żona Zeusa Hera była ciągle zazdrosna o jego kochanki. Kiedy Semele była w ciąży, bogini namówiła ją, by zmusiła Zeusa do pokazania swojej prawdziwej postaci. Semele nie wiedziała, kim naprawdę jest jej kochanek i z początku nie wierzyła Herze. Poprosiła Zeusowi, by dowiódł swojej boskości. Śmiertelnicy nie mogą jednak oglądać prawdziwych postaci bogów i Semele spłonęła. Zeus uratował płód Dionizosa, zaszywając go we własnym udzie. Kilka miesięcy później narodził się Dionizos na górze Pramnos na wyspie Ikaria.
Zeus oddał niemowlę Dionizosa pod opiekę Hermesowi, który powierzył dziecko królowi Atamasowi i jego małżonce Ino. Dionizos nie przebywał tam jednak długo, ponieważ Hera zesłała nadal czyhając na nieślubne dziecko męża szał na parę królewską i jej służbę. Zeus wtedy przeniósł syna na górę Nysa, gdzie opiekowały się nim nimfy. Bóg niebios przemienił Dionizosa dla niepoznaki w koziołka (z czym wiążę się jeden z późniejszych przydomków boga - Koziołek). W nagrodę za dobrze sprawowaną opiekę Zeus przeniósł nimfy do nieba i utworzyły one konsternację Hiady.
W młodości bóg Dionizos był jednym z uczniów centaura Chejrona.
Dionizos, kiedy dorósł odkrył szczep winny i jego użytek.
Zazdrosna bogini Hera poraziła go szaleństwem podróżowania po całym świecie. Był w Egipcie, dotarł też do Frygii, gdzie został przyjęty przez boginię Kybele, który wprowadziła go do własnego kultu. W Tracji został źle przyjęty przez króla Lykurgosa. Władca chciał uwięzić Dionizosa, ale ten w porę został ukryty przez Tetydę, boginię morską. Lykurgos myśląc w swoim szaleństwie, że ścina święty bluszcz Dionizosa ściął swoją własną nogę. Podobnie okaleczył syna. Tymczasem Trację ogarnął wielki nieurodzaj. Wyrocznia stwierdziła, że tylko śmierć Lykorgosa powstrzyma gniew Dionizosa. Poddani rozszarpali swojego władcę końmi.
Z Tracji bóg Dionizos wyruszył do Indii, które podbił. Stąd wzięło się wyobrażenie orszaku dionizyjskiego, w którym wóz boga zaprzężony w pantery, zdobny winną latoroślą i bluszczem, ciągnął w otoczeniu sylenów, bachantek (kapłanek Dionizosa), satyrów i bóstw pomniejszych.
Po powrocie Dionizos zawitał do Frygii, gdzie spotkał swoją babcię boginię Reę, która wyleczyła go z obłędu i wprowadziła go w tajemnice swoich misteriów.
Kiedy Dionizos wrócił do Grecji, podążył do Beocji. W Tebach panował wtedy król Penteusz. Dionizos ustanowił tam święto, w którym cały lud, a zwłaszcza kobiety przebiegają kraj owładnięte misteryjnym szaleństwem wydając rytualne okrzyki. Król sprzeciwiał się tak niebezpiecznym zajęciom. Dionizos zesłał szał na matkę Penteusza, Agaue, która rozszarpała syna gołymi rękami na Kitajronie. W Argos, które było kolejnym miejscem pobytu Dionizosa bóg objawił swoją moc w podobny sposób porażając szałem córki króla Projtosa (Melampus i Projtydy). Szalały też kobiety miejscowe, ryczały jakby były krowami i pożerały własne niemowlęta.
Bóg Dionizos następnie postanowił odwiedzić Naksos i wynajął tyrreńskich piratów, by zawieźli go na wyspę. Ci jednak skierowali się ku Azji, bo chcieli go tam sprzedać jako niewolnika. Kiedy bóg odkrył ich zdradę przemienił wiosła w węże, statek napełnił bluszczem i rozkazał grać niewidzialnym fletniom. Piraci rzucali się w morze, gdzie zmieniali się w delfiny
Po tym wydarzeniu Dionizos mógł powędrować do nieba i skończyć swoją ziemską wędrówkę, ponieważ świat uznał jego boską potęgę.
Inny mit mówi, że Dionizos zszedł do Podziemi szukając swej matki, Semele, aby ją przywrócić do życia. Poprosił Hadesa o oddanie jego matki. Hades jednak chciał za to jakieś szczególnie cennej rzeczy. Dionizos wybrał mirt z roślin. Dar ten był początkiem zwyczaju wieńczenia głów mirtem podczas misteriów dionizyjskich.
Jeszcze inny mit opowiada, że Dionizos zabrał z Naksos porzucona przez Tezeusza Ariadnę i się z nią ożenił.
W Dionizosie zakochała się nimfa Psalacanta, ale bóg nie odwzajemniał uczucia. Nimfa ciągle mówiła o nim złe rzeczy Ariadnie, aby się od niego odwróciła. Dionizos zdenerwowany, pewnego razu zmienił Psalacantę w roślinę, ale potem zrobiło mu się jej żal i uplótł z niej wianek dla Ariadny.
W czasie walki z Gigantami Dionizos zabił giganta Eurytosa uderzeniem tyrsu, który był atrybutem tego boga.
Obrzędy kultu Dionizosa mają charakter orgiastyczny, pochodzący prawdopodobnie z Tracji, Lidii lub Frygii. Jego wyznawców rozpiera ekstaza i entuzjazm.
Najważniejszym świętem sa Dionizje odprawiane w Attyce. Dionizje Wielkie były to obrzędy miejskie, wiosenne, z występami chórów mężczyzn i chłopców, które dały początek tragedii i komedii w greckim teatrze. Dionizje Małe obchodzone są na wsi w końcu grudnia, kiedy otwiera się naczynia z młodym winem.
Wiele świąt Dionizosa ma specjalne nazwy: Antesterie w lutym/marcu, Lenaje w styczniu/lutym czy Oschoforie (winobranie)
W trackich misteriach bóg ma na sobie skórę lisa, symbolizującą nowe życie. Jego misteria należą do najbardziej sekretnych
.
Dionizos jest także otaczany kultem w religii Orfizmu, odłamie religii starożytnej Grecji
Według Orfików jest synem Zeusa i Kory-Persefony, królowej świata Podziemnego. Miał imię Zagreus. Zazdrosna Hera i w tej wersji chciała zabić dziecko: posłała tytanów, aby rozszarpali niemowlę na kawałki. Zeus nie zdążył uchronić małego Zagreusa od śmierci. Tytani zjedli wszystkie kawałki, oprócz serca, które uratowała bogini Rea. Mając jego serce, Zeus chciał odtworzyć Dionizosa-Zagreusa w łonie Semele, dlatego Dionizos nazywa się „podwójnie urodzonym”. Niektóre źródła podają, że Zeus nakazał Semele, by zjadła ona serce Dionizosa i w ten sposób zaszła w ciążę.